Agbasaak sa laengen?

Gabby Silang
2/16/2005 9:45:00 PM


Agbasaak sa laengen? Daytoy ti kanayon nga irason ko na masadot nga agsurat. Naamiris ko nga kayat ko nga agbalin nga mannurat manipud idi mangrugiak nga agsurat iti makuna a journal. Morning Pages ni Julia Cameron iti libro na nga The Artists Way iti pinadas ko nga technic. Binigat ang agsuratak ti 3-kabulong iti A4 size nga bond paper manipud pay idi 2001 aginggana kadagitoy nga aldaw.

Ngem naduktalak haan gayam nga asi-asi iti agsurat kangrunaan na iti nasayaat nga panurat. Nalakaak nga agsurat iti journal gapu ta freeflowing wenno stream of consciousness iti isur-surat ko. Isurat ko aniaman iti simrek iti panunot ko, no maminsan agsurat latta kasla automatic iti imak. Adu iti biddut ko nga agsurat. Kangrunaan na iti lengguwahe. Ilokano kadi, duwa, talo, nga sao maragitan nakon (aglalo iti daytoy nga umuna nga padas ko). Filipino, nalaklakan sa ta isu met sao me iti panagdakkel mi iti Ilocos (naiyanak ak idiay Manila), ngem narrabaw lang nga pagsasao. Ingles, isu iti aramat ko nga agsurat iti journal ngem problemak iti makariro nga grammar.

Isu nga agbasaak laengen! Haan ko nga isyu iti disiplina iti panagbasa manipud idi 2002 nga imayak ditoy Saudi Arabia kas OFW. Kada bulan masapul nga magunudak iti reading quota nga uppat (4) nga libro. Isu nga kada tawen adda limapulo (50) nga libro iti mabasak.

Naganas ti agbasa. Maka-inspire dagiti manurat isu nga nakamay-mayat nga panunuten iti pumadas nga agsurat. Nasaayat siguro nga mangngegan ken mabasa met iti sabali dagiti eksperiensiak nga naidumduma. Lallalo nga makaay-ayo no maibaga dagiti agbasa iti pagpadaan iti naiusarat ko iti kabibiag da. Kapintasan na unay para kadagiti dadduma nga mannurat nga maibkas da iti bagi da para kenkuada (expressing for their own sake and sanity). Maysa kadagit eskwela iti panunot (School of Thoughts) nga iti umuna nga responsibilidad iti mannurat ket iti bagi da, wenno iti arte/musa da (art and muse), sumaruno laeng iti sabali nga tao wenno iti agbasa kenkuada.

Idi makitak iti Iluko.com iti internet, nag-downloadak iti sarsarita ken salaysay. Maka-katkatawaak nga agbasbasa ta nakaadado dagiti beddal ko. Iti daytoy nga umana a padas ko nga agsurat, idi rugiak daytoy nga salaysay ket nakarigrigatak nga agtipa iti keyboard iti laptap (notebook) ko, haan nga automatic. Ngem iti panagpatuloy ko nga agtipa, ala ket umado met gayam iti makunak ken makasuroak met gayyam nga agsurat. Kasla magic nga sumigsiglatak nga makapanunot, agbalikas, agtipa ito sao wenno maisarita.

Agbasa kunak sa? Agpasyo tarigagay ko nga ado iti mabasak. Gimatangak pay iti libro no kasano iti napardas a panagbasa (Speed Reading) ngem haan ko pay nga nasursurwan. Ta nagmayat sa nga namnamen dagiti prosa ken agtaga-inep iti aldaw (daydream) kadagiti paset nga maka-ayayo iti nobela. Sigud idi mapasayaat ni Gutenberg iti printing press ket naka-adado nga talaga iti rumbeng nga mabasa. Ken manipud idi napatuar iti internet nakalaklaka iti ag-download iti makuna nga e-books wenno digitized nga libro aglalo dagiti Classics.

Nadumaduma iti libro a kas met iti kinaduma-duma iti agbasbasa. No iti panagbasa ket mabalin nga mainaganan babaen iti interes wenno panggep iti agbasbasa,mabalin da nga mainaganan a kas iti sumaganad: adda agbasbasa nga tarigagay da nga ma-entertain (leisure driven) wenno mapaliiw iti libre ng oras da; dagiti dadduma kayat da nga adu iti maamuan (information/knowledge driven) da tapno adda maibaga da kadagiti kapatpatang da; addaan met agbasbasa nga kasla addiction (compulsive driven) da iti agbasa; ken kaaduan na iti natalneg nga agbasbasa ket dagiti mannurat met laeng nga suportaran da, i-criticize da, i-celebrate da, ken i-patronize da iti aramid iti pada da a mannurat (critical & purpose driven). Kas makuna, agbasa dagiti mannurat tapno manayunan da iti naan-anay nga inspirasyon, siglat, ken estilo nga agsurat.

Ania iti basbasaek? No naganak iti makuna a genre (klase iti isinurat), magustuak iti fiction aglalo dagiti Classics. Para kaniak mayat siguro nga mapadas ko nga mabasa ito makuna nga canon (literary tradition), dagiti naiuna nga naisurat manipud idi maiuso iti libro. Aglalo ta dagitoy nga libro aginggana ita ket nabileg iti importansiya da. Agbasaak met kadagiti modern fiction (aglalo kadagiti bestsellers da Robert Fulghum, Paulo Coelho, James Clavell, kdpy.) ken non-fiction.

Maysa nga libro nga nabasak ket napaulwan iti The New Lifetime Reading Plan (The Classic Guide to World Literature, Revised and Expanded) nga insurat da Clifton Fadiman ken John S. Major. Kunaen iti mannurat nga ti libro ket naisurat tapno punuen na iti kapanunutan dagiti agbasbasa nga nainayad ken inut-inut, haan ang insapilitan kadagiti kangrunaan nga pampanunot, pakinakem, rikna, ken imahinasyon, dagiti nalatak nga mannurat iti sangalubungan. Daytoy nga libro ket mangted iti salaysay wenno backgrounder kadagiti nadumaduma nga libro sipud pay idi immuna nga panawen. Maysa nga madillaw ko iti daytoy nga libro ket iti kaawanan iti paboritok nga Al eman nga mannurat nga ni Herman Hesse ( nagsurat iti Sidhharta, Narcissus and Goldmund, Stepenwolf). Uray pay no kasta, napateg daytoy nga libro kasla appetizer para kadagiti mahilig nga agbasa wenno mangrugi nga agbasa iti napintas nga literatura.

Kapada daytoy nga libro ket iti insurat ni Cory Bell nga Literature: A Crash Course, agpada da nga nang-usar iti makuna nga chronological approach iti panangipakita da iti panagdur-as iti literatura. Gapu iti kinabassit iti libro ni Bell, limitado iti panakasalaysay dagiti napapateg nga libro ken mannurat nga inna nadakamat. Maysa daytoy nga libro nga naananay nga suplementaryo kadagiti mannurat ken managbasa nga maamuan dagiti importante a paset iti panurat (literatura) iti naduma-duma a panawen.

Interes ko nga talaga iti agbasa! Isu nga kayat ko met nga maduktalan dagiti nadumaduma nga kapatgan nga libro tapno addaan nak iti direksiyon no ania iti rumbeng nga basaek, ta nakaad-ado iti mabasa isu nga masapul nga agpiliak. Ngem maysa nga nalatak nga playwright ni Edward Albee nga nagkuna nga, Read the greatest stuff but read the stuff that isnt so great, too. Kunaen da ngarud kasano nga mai-kumparam iti napintas nga panurat kadagiti naalas no haan ka met nga makabasa iti haan nga kapintasan nga panurat. Iti napintas kuna da ngarud ket aglalo nga pumintas no maiabay kadagiti naalas.

Inspirasyon ko met kas agsursuro nga agbalin nga mannurat iti kinuna ni Anna Quindlen, For some reading begets rereading and rereading begets writing, iti libro na nga How Reading Changed My Life. Nangabak isuna iti Pulitzer Prize Award para iti kolum na nga Private and Public iti New York Times. Insalaysay na iti regget na nga agbasa manipud idi ubbing pay isuna agingga ita nga nagbalin isuna nga mannurat. Innayon na pay nga dua laeng iti dalan iti panagbalin nga manurat, One is to write, the other is to read. Iti maudi a passet iti libro, nangilista isuna kadagiti nadumaduma nga Top Ten List na nga lib-libro a kunaen na nga arbitrary ken capricious iti panagpili na.

Isu nga aggagetek nga agbasa barbareng agbalinak to met nga mannurat ! Ngarud sinurot ko met nga maaddaan iti personal ko nga Reading Plan. Adda kwadernok (notebook) nga nangi-listaak kadagiti mannurat ken pa-ulo ito nadumaduma ang insurat da manipud iti panawen dagiti Griyego aginggana iti 1900 a siglo. Maragsakannak nga makita no maadaan iti check mark iti listaak. Pangep ko nga makabasa uray maysa lang kadagiti kangrunaan nga libro dagitoy nabibileg nga mannurat.

Kasano nga basaek amin daytoy? Isu ngarud nga kayat ko koma nga masursurwan iti Speed Reading. Haanak pay met nga nabaknang tapno matagikuak amin dagitoy nga libro, maysa nga biblioteka iti masapul ng maipatakder ko no maurnong ko amin daytoy nga libro (maysa kadagiti tarigagay ko). Agyamanak lang ta addaan internet. Haan ko nga problema nga gatangek amin daytoy nga libro ta adun iti na-download ko nga e-books (digitized books) manipud ti website ti Project Gutenberg. Sumagmamano met iti nadengngeg ko nga nobela ta mabalin nga basaen iti Microsoft Reader dagiti e-books. Isu nga no addaak iti opisina agububra a kas koma encoding maalak pay iti agdengngeg kadagiti nobela. Wenno no awan unay maubra kanayon nga nakamulagatak iti screen ti computer (ngem saan met nga agtiptipa iti keyboard), agbasbasaak nukua iti nobela. Kaslaak la bagtit nga makakatkatawa wenno makasangsangit kadagiti istorya. Alaek pay iti oras iti panangan nga agbasa manen iti nobela.

Don Quixote ni Miguel Cervantes iti umuna nga nobela nga nabasak a kas e-book  nabuntog daytoy nga libro. Gapuan sa iti nakapirdian iti matak, ta masapul kon ita ti agantiokos tapno makikitaak iti adayu (myopia). Isu nga tatta agdenggeg laengen, kitak iti screen no sumagmamano nga kanito no madengngegak dagiti napipintas nga prosa.

Napateg nga gameng ko iti notebook computer ko (isu nga Precious ti nagan na), ag-downloadak manipud iti internet kadagiti nadumaduma nga salaysay, reviews, critic ken dadduma pay nga mabasa. Isu nga aglalo nga immado iti basaek. Kangrunaan nga website a pasyarak ket ti aldaily.com (Arts and Literature Daily). Addaanak pay nadumaduma nga subscriptions iti e-groups, wenno online discussion groups panggep iti panagbasa, panagsurat, ken sabali pay nga interes ko iti literatura. Ti Barnes and Nobles University ket addaan libre nga on-line courses iti nagduduma nga libro nga ilaklako na. Mabalin ka agsurat iti komentaryo ken opinyon mo iti libro nga adadalen ken makipag-patang (discuss) kadagiti padam nga estudyante ken iti mangisursuro iti kurso. No iti literatura iti Pilipinas iti pagsasaritaan, ti website ni Ian Icasocot iti kangrunaan nga papanan. Iti umuna nga website nga nakitak ken nabasak nga naisurat iti Iluko ket ti website nga napaulwan iti Sinurat/Akda . Maragsakanak la unay idi madanon ko met daytoy portal ito Iluko.com.

Dakkel nga talaga ti maitulong iti internet tapno aglalo nga maawatak iti basbasaek nga libro. No haan ko nga magatang iti Cliff Notes iti libro nga basbasaek pasyarek iti website da. Aglalo idi basaek iti Ulysses ni James Joyce (considered by The Modern Library (USA) as the No. 1 novel of the 20th Century), aginggana ita pappadasek nga amirisin no ania nga talaga iti pakaituronan iti nobela na. Gapu iti internet na gduduma nga reviews iti nabasak pangep kadaytoy nga nobela. Adda agkuna nga rumbeng nga agsao (oral) iti panagbasa kadaytoy nga nobela. Kuna da pay nga addo iti nangirugi nga agbasa kadaytoy nga libro ngem haan da nga naturpos nga basaen gapu iti kinarigat nga maawatan. Isu nga kinarit ko iti bagik nga basaen daytoy nga nobela. Nalpas kon ngem haan ko unay maawatan, agyamanak lang iti tulong iti Cliff Notes ta nasurotak bassit iti nobela. Panggep ko nga basaen manen daytoy nga nobela, pagiddanek nga basaen ken denggen iti audio-book nga version na.

Gapu ta addaanak iti reading quota kada bulan mas tarigagay ko nga ado iti mabasak ngem diay makuna nga reading between the lines. Isu nga maysa nga estratehiyak nga namnamen dagiti prosa ket iti kaadaak iti literary notes. Bungonek ti libro iti bond paper a kas protkesiyon iti nalaka nga aglinget nga imak ken isun to met iti puraw nga abong iti pagsuratak kadagiti bulong iti napintas a paset iti nobela. Inton maturpos ko iti nobela i-encode ko dagitoy nga prosa ket inayon ko iti kolesiyon ko kadagiti dadduma pay nga literary notes ko. Ikonsiderak nga sacred ken napateg nga taripatwen nga nasyaat dagiti libro, isu nga haanak nga ag-komento ken agsurat kadagiti bulong iti libro (magustuan na unay ni Ms. Librarian iti aramid ko). Mayat met nga ganasen dagiti sumaruno nga agbasa dagiti librok kas iti panangganas ko kadakuada.

Ambisyoso iti planok nga koleksiyon iti libro. Dagitoy ket dagiti insurat ken nangabak iti nadumaduma nga pasalip iti literatura kas kadagiti: Nobel Prize Literary Laureate, Man Booker Prize Award, Pulitzer Prize Award, US National Book Award, kdpy; dagiti libro iti nalalaing nga manurat nga Filipino (Ilocano, Tagalog, Bicolano, Cebuano, Phil-ams, etc ); kdpy. Iti panagsublik iti Pilipinas, kangrunaan nga basaek to dagiti nobela dagiti Filipino nga mannurat. Ipaglastog ko nga kunaen nga nabasak iti sumagmamano nga nobela ni Sionil Jose isuna laeng naisurat dagitoy iti Ingles.

Ni adun sa met iti nasaritak (wenno natangtangawtaw ko!), makapagsuratak sa met gayam, straightforward nga pagsasao, ngem tarigagayak nga makapagsuratak to met iti makuna nga literary prose, sumarunon ton, isu ngarud nga agbasaak pay lang, okey.

(No ada komento iti naisurat mabalin nga ma-e-mail iti manurat: gabbysilang1@yahoo.com)

Riyadh, KSA
2005

(I-repost daytoy nga salaysay nga naggapu idiay iluko.com)